رنگین کمان یکی از زیباترین پدیده هائی هست که درون طبیعت رخ مـیدهد و زیبایی آن درون فرهنگ‌های مختلف ستوده شده‌است و برای آن و در مورد آن سخنان زیـادی گفته و نوشته شده است. توصیف رنگین کمان درون اساطیر یونان رنگین کمان مسیری هست که بوسیله‌ی یک پيغام آور بین زمـین و آسمان ساخته شده است. توصیف رنگین کمان درون اساطیر چینی، توصیف رنگین کمان رنگین کمان شکافی هست در آسمان کـه بوسیله‌ی الهه‌ی نووا (Nüwa) با استفاده از پنج سنگ با رنگ های متفاوت بسته شده است[1] و... درون فرهنگ ایران باستان رنگین کمان را درون اثر ستیز دو نیروی خیر و شر کـه نیروی خیر بر روی نیروی شر سپری کمانی و رنگین کشیده هست توصیف شده است:
این قوس کـه در آسمان پدیدار مـی‌شود، و مردمان آنرا تنوار (thenvare) (به معنای کمان) مـی‌خوانند، (قوسی که) سپرهایش زرد، سبز، سرخ، رنگ گلی و با درخشندگی ملایم‌اند. «دیوها» کـه زرد و سرخ را درون مقابله با سبز ارمزد (ستاره سیروس) مـی‌باراند با ابرها مـی‌ستیزند که تا رنگین کمان ظاهر نگردد و آنانانی‌اند کـه دیوان بدخیم خوانده مـی‌شوند و هر آنکه ]آن بخش[ که نور سفید دارد بـه یزات ها ]ایزدان یـا ستایش شدگان[ وابسته مـی‌باشد به منظور یـاری ارمزد ]سیروس[ با دیوها مـی‌ستیزد.[1]
زرتشتیـان نیز درون جشن تیرگان رشته های باریکی از نخ های ابریشمـی رنگی بـه مچ دست خود مـی بندند. درباره‌ی دلیل این کار نیز گفته‌اند کـه شاید نشانـه‌ای از رنگ‌های رنگین کمان هست که هر گاه درون آسمان پدید مـی‌آید، آن را یـادآور تیر و کمان آرش[2] مـی‌دانند ... نشانـه‌ای از رها شدن تیر این دلاور هست که مرزهای مـیان ایران و توران را مشخص کرد.[2]
بشر درون اولین برخورد با این پدیده شروع بـه افسانـه سازی کرد . البته شاید درون ابتدا این افسانـه‌ها ذهن‌های کنجکاو را کمـی آرامش بخشیدند و لی هرگز نتوانستند آنـها را کاملا اقناع کنند. بنابراین او روش خود را عوض کرد و به این پدیده ی زیبا بـه عنوان یک پدیده قابل ثوضیح علمـی نگاه کرد. هر چند درون کتابهای فیزیک و حتی کتابهای درسی ما توضیح پدیده‌ی رنگین کمان را بـه دکارت یـا نیوتن نسبت مـیدهند ولی شواهد تاریخی حاکی از آن هست که اولین توصیف علمـی پدیده‌ی رنگین کمان توسط قطب الدین شیرازی عرضه شده هست وی پدیده‌ی رنگین کمان را با مطالعه‌ی چگونگی گذر شعاع نورانی از فضایی شفاف مثل قطره‌ی آب توجیـه مـی‌کند و مـی‌گوید کـه شعاع نورانی از گذر از قطره‌ی آب دوبار مـی‌شکند و یک بار منعمـی‌شود و اگر کـه رنگین کمان دیگری درون کار باشد انعکاس دوبار رخ مـیدهد. حتما افزود کـه چند صد سال بعد از قطب الدین شیرازی یعنی درون سده‌ی هفدهم مـیلادی دکارت دانشمند فرانسوی توضیحی مشابه از پدیده‌ی رنگین کمان ارائه داده است[3].[3]
قطب الدین شیرازی یکی از شاگردان برجسته‌ی خواجه نصیر الدین طوسی هست که درون بسیـاری از علوم زمان خودش مانند ریـاضی، ستاره شناسی، نورشناسی، پزشکی بـه نـهایت درجه‌ی کمال زمان خویش رسیده بود و در عین حال صوفی‌ای وارسته و فیلسوفی ارجمند بـه شمار مـی‌آمد. قطب الدین شیرازی نوشته‌هایی درون هندسه، نجوم و جغرافیـا، نورشناسی، مکانیک فلسفه و مذهب بـه وجود آورد. اندیشـه ها و نظریـات قطب الدین شیرازی درون نورشناسی درون یکی از همـین نوشته ها بـه نام نـهایته الادراک فی درایـه الافلاک کـه اثری نجومـی هست آمده است.[4]
شكل(1) تصویری از مدل سیـاره ای اپی سایکلی(epicyclic planetary model) منسوب بـه قطب الدین شیرازی.
علاوه بر این شاگرد برجسته‌ی قطب الدین شیرازی یعنی کمال الدین محمد فارسی نیز نظریـه‌ای به منظور نورشناسی دارد. كمال‌الدين ابوالحسن محمد فارسی627-679 هجری - شمسی (1267-1319م) یک ریـاضی دان، فیزیک دان و دانشمند برجسته مسلمان ایرانی درون تبریز بـه دنیـا امد. او سهم بزرگی درون دو رشته ی ریـاضیـات (نظریـه اعداد) و نورشناسی داشت. فارسی از شاگردان ستاره شناس و ریـاضی دان برجسته قطب الدین شیرازی بود کـه او نیز شاگرد شیخ نصیر الدین طوسی بود.[5]
فارسي راجع بـه شکست نور، درون عبور از مرز دو ملأ مختلف، فارسی درون تنقیح المناظر نظریـه‌ای دارد کـه چند قرن بعد توسط فرما[4] دوباره بیـان شده است. نظر فرما با نظریـه‌ی کمال الدین فارسی مطابقت دارد. نظر فارسی درون باب شکست نور چنین است:
« هرگاه نور با جسم شفاف غلیظ تری مصادف شود این غلظت مانع از حرکت نور درون جهت اولیـه خواهد بود. بعد در جهتی سیر مـی کند کـه نفوذ درون آن سهلتر است. مسلماً چون راه سهل تری را اختیـار کند زودتر مقصد مـی رسد. [6]
[1]http://en.wikipedia.org/wiki/Rainbows_in_mythology
[2] به لحاظ زیبایی و یـاد آوری افسانـه‌ی آرش درون اینجا آورده مـی شود:
در زمان پادشاهی منوچهر پیشدادی، درون جنگی با توران، افراسياب سپاهيان ايران را درون مازندران محاصره مي کند. سرانجام منوچهر پيشنـهاد صلح مـیدهد و تورانیـان پیشنـهاد آشتی را مـی‌پذیرند و قرار بر اين مـی‌گذارند کـه کمانداری ایرانی برفراز البرزکوه تیری بیـاندازد کـه تیر بـه هر کجا نشست آنجا مرز ایران و توران باشد. این رویداد درون روز نخست تیر روی مـیدهد. آرش از پهلوانان ايران داوطلب این کار مـی‌شود. بـه فراز دماوند مـی‌رود و تیر را پرتاب مـی‌کند. تیر از صبح که تا غروب حرکت کرده و در کنار رود جيحون یـا آمودریـا بر درخت گردويی فرود مي آيد. و آنجا مرز ایران و توران مـی‌شود. بعد از اين تيراندازی آرش از خستگی مـی‌ميرد. آرش هستی‌اش را بر پای تیر مـی‌ریزد؛ پیکرش پاره پاره شده و در خاک ایران پخش مـی‌شود و جانش درون تیر دمـیده مـی‌شود. مطابق با برخی روايت ها اسفندارمذ تير و کمانی را بـه آرش داده بود و گفته بود کـه اين تير خيلی دور مـی رود ولی هری کـه از آن استفاده کند، خواهد مرد. با اين وجود آرش به منظور فداکاری حاضر شد کـه از آن تير و کمان استفاده کند. .بسیـاری آرش را از نمونـه‌های بی‌همتا درون اسطوره‌های جهان دانسته‌اند؛ وی نماد جانفشانی درون راه مـیهن است. (پيرنيا، حسن ،داستان‌های ايران قديم)
[3] بعضی از محققین عقیده دارند اولین تفسیر ریـاضی رضایتبخش از رنگین کمان توسط شاگرد او یعنی کمال الدین فارسی داده شده هست از جمله: توصیف رنگین کمان آقای راشد درون دو کتاب زیر:
متاسفانـه آنکه بنده درون جستجویی کـه برای مطالب این مقاله انجام دادم اگر کلماتی مانند شیرازی یـا فارسی نبود هر گز بـه ایرانی بودن این دانشمندان پی نمـی بردم و این نـهایت مظلومـیت تاریخ علم درون این مملکت را نشان مـیدهد. همانطور کـه در نام کتابهای آقای راشد نیز مشاهده مـی‌کنید، او هم احتمالا این دانشمندان ایرانی را درون جمع دانشمندان عرب درون نظر گرفته است.
و همچنين درون منبع زير فارسي را بـه عنوان كسی کـه اولین توضیح رضايتبخش ریـاضیـات مربوط بـه رنگین کمان را داده است، شناخته مـی‌شود.
O'Connor, J. J.; Robertson, E. F. (November 1999). Kamal al-Din Abu'l Hasan Muhammad Al-Farisi. University of St. Andrews. Retrieved on 2007-06-07
[4]fermat
[1-تاريخچه اي از رنگين كمان - tapt.ir توصیف رنگین کمان]
نویسنده و منبع | تاریخ انتشار: Thu, 19 Jul 2018 11:31:00 +0000